Yerel tarihçi Necat Çetin her gün belki onlarca kez telaffuz ettigimiz; fakat neden o isme sahip oldugunu bilmedigimiz yerlesim alanlarinin isim öykülerini anlatti
22 köyü ve 38 mahallesi bulunan Torbali’da, her yerlesim birimi birbirinden farkli isimlerden olusuyor. “Torbali” ismi bile birçok kisi tarafindan ilginç bulunurken, köy ve mahallelerin isimlerinin öyküleri de bir o kadar ilginç. Karaot, Helvaci, Düverlik, Dagtekke, Pancar, Tepeköy gibi köyler, ilçemizdeki ilginç isimli yerlesim alanlarindan sadece birkaçi. Biz de yerel tarihçi Necat Çetin’e her gün belki onlarca kez telaffuz ettigimiz; fakat neden o isme sahip oldugunu bilmedigimiz yerlesim alanlarinin isim öykülerini sorduk. Çetin’in yerel tarih arsivinden oldukça ilginç bilgilere ulastik.

ILGINÇ HIKÂYELER

TORBALI’NIN mahalle ve köy isimlerinin nereden geldigi konusunu arastirirken oldukça ilginç sonuçlara ulastik. Köylerinin geçmisi 800 yila dayanan Torbali’da, bir tepenin ismi, topragin yapisi kimi zaman da yasanmis bir olay köy veya mahalleye isim vermis. Örnegin Helvaci Köyü, köye ilk yerlesenlerden birinin helva satmasina dayaniyor. Karaot’un ismi ise bölgede yasayan ilginç bir bitkiden geliyor. Torbali’nin en eski yerlesim alanlarindan Tepeköy, ismini Egerek Meydani’nda yer alan küçük bir tepeden aliyor. Egerek Meydani’nin ismi ise bölgede geçmiste keçi otlatilmasindan geliyor. Torbali’daki mahalle ve köylerde buna benzer birçok isim öyküsü mevcut.

Dagtekke: Osmanli döneminde tekke ve zaviyeler oldukça yaygindi. Allah’a zikretmek isteyen tasavvuf erbaplari daglik alanlarda ve suyun oldugu bölgelerde inzivaya çekilirdi. Yapilan arastirmada da 1770 yilina ait mezarlik kitabesinde Beytullah oglu Haci Hasan’a ait bir mezarlik bulundu. Daha sonra Yörüklerin yerlestigi bu bölgenin daglik olmasi ve burada tekkenin bulunmasi nedeniyle köye, Dagtekke adi verildi.

Karaot: 1550 yilina ait Osmanli Anadolu Muhasebe Defteri’nde yapilan incelemede, devletin köydeki vatandaslara karacaot üretimi yaptirdi-gi ögrenildi. Karacaot, su anda çörek otu olarak biliniyor. Karacaot’un yetistirildigi bu alan, sürekli olarak Karaot köyü diye anilmaya baslandi.

Dagkizilca: Kizil bir toprak rengine sahip olan köy, uzun yillar Kizilca olarak isimlendirildi. Köy daha sonra ovalik alandan daglik alana tasininca adi da Dagkizilca olarak degisti.

Helvaci: Köyde bulunan üç kuyu nedeniyle adi yillarca Uç Kuyular olarak kullanildi. Kemalpasa ve Bayindir ilçeleri arasinda kestirme yol olarak kullanilan köyde açilan helvaci dükkâni, uzun bir süre faaliyet gösterdi. Daha sonra Helvaci olarak degistirilen köyün adi halen kullaniliyor.

Bozköy: Topraginin renginin boz olmasi nedeniyle köy bu ismi almis ve uzun yillardir da bu isimle aniliyor.

Saipler: Bölgedeki Yörükler kisi burada geçirirken, yaz mevsimini ise Afyon’da Saip Ataoglu Beyligi’nin bulun-dugu alanda geçiriyordu. Bir müddet sonra buraya yerlesen Yörükler, köyün adini da Saipler olarak koydu.

Demirci: Kesin olmamakla birlikte bu köyün demirci dükkânlarinin yogun oldugu bir bölge olmasi nedeniyle köye bu isim verilmis.

Taskesik: Bölgede mermer çikartildigi için köy, Taskesigi olarak adlandiriliyordu. Daha sonra türeyen bu isim Taskesik olarak günümüze kadar ulasmistir.

Pancar: Eski ismi Kayas olan ve Rumlarin yasadigi bu bölgeye, Kurtulus Savasi’ndan sonra Türkler yerlesmis. Pancar ekimi için kurulan istasyonda uzun bir süre pancar tohumu satildi. Bu yüzden burasi Pancar adini aldi.

Tepeköy: Su anki Is Bankasi’nin bulundugu alan tepelikti. Mahallenin yerlesim alani da burasiydi. Yerlesim merkezinin tepelik bir alanda kurulmasi nedeniyle bölge Tepeköy adini aldi.

Egerek Meydani: Yerlesim merkezinin hemen yani basinda bulunan bölge hayvanlarin otlatilip, dinlendirildigi alan olarak kullaniliyordu. Hayvanlarin otlatilip, dinlendirildigi alan Egerek diye adlandiriliyordu. Egerek Meydani’nin adi da buradan geliyor.

Torbali’nin adi ile ilgili rivayetler

*Rivayete göre Birgi’de 16. yy.da kurdugu medresede yüzlerce ög-renci yetistiren büyük bilim adami Imam Birgivi (1521-1573)’nin bir ögrencisi, yeni yerlesime açilan bu beldelere sik sik gelirmis, halka iyiyi, dogruyu, güzeli, kardesligi, sevgiyi, hosgörüyü anlatirmis. Bü-tün dünyaligi da omzundaki tor-basindan ibaret olan bu bilge in-sani halk, özellikle de çocuklar çok severmis. Bu gönül insani, halk arasinda “Torbali Dede” ola-rak taninirmis. Vefat edince Torba-li Mahallesi’nde, simdiki Saglik Ocagi’nin bati kesiminde bir me-zara defnedilmis. Bu mezar, hâlen halk tarafindan ilgiyle ziyaret e-dilmektedir. Dolayisiyla, buralar “Torbali Dede’nin Beldesi” olarak anilmaya baslanmis, Torbali adi böylece dogmustur.
*Bir baska rivayete göre Torbali’-nin ilk belediye baskani Murat Bey, agaçlandirma çalismalarina çok önem verirmis. Dikilen binler-ce fidan özenle korunurmus. Fi-danlara zarar verenler bir altin para cezasina çarptirilirmis. Tor-bali’dan geçmek zorunda olan ti-caret kervanlarinin fidanlara za-rar vermemesi için develerin ag-zina torba baglanirmis. Develerin agzi torbali oldugu için beldenin adi “Torbali” olmustur.
*Baska bir rivayete göre bu yöre-de bol miktarda bal üretilmektey-mis. Nitekim günümüzde, balcilik, ilçemizde hâlâ önemli bir geçim kaynagidir. Dolayisiyla belde, bal-larinin durulugu ile ün salmistir. “Duru bal” kelimeleri sonralari “Torbali” biçimine dönüsmüstür, denilmektedir.