Metropolis Antik Kenti kazilarinin dört aylik sürede, köydeki pekçok kisiye gün doguyor. Kisin issizlikten köy kahvelerinde zaman öldüren köylüler, yazin amatör birer arkeologa dönüsüyor. Hürriyet Gazetesi’nden Sermin Terzi antik kentteki farkli yasamlari yazdi.

TORBALI’DAKI Metropolis antik kentinin kazilarinda çalisan, kimi ilkokulu bile bitirmemis isçilerin, birbirinden ilginç hikâyeleri ve bir arkeolog kadar bilgisi var. Kimi kisin mezar kazarken, yazin arkeolojik kazida kazma sallayip antik tiyatro ortaya çikariyor, kimi kahvede aylaklik yaparken, yazin kazilarda çikan kalintilarin Helenistik mi yoksa Bizans dönemi mi oldugunu sip diye anliyor. Kazi baskani Serdar Aybek, “Onlar bizim için arkeolog kadar önemli. Tecrübesiz bir arkeoloji ögrencisindense onlari tercih ettigimiz çok oluyor” diyor

KÖYLULER YAZI IPLE ÇEKIYOR
METROPOLIS kazilarinin yapildigi Yeniköy, 1500 kisilik bir köy. Kazilar, yazin üniversitelerin kapanip hocalarin bölgeye gelmesiyle basliyor ve üniversitelerin açilacagi zamana kadar devam ediyor. Iste bu dört aylik sürede, köydeki pekçok kisiye gün doguyor. Kisin issizlikten köy kahve-lerinde zaman öldüren köylüler, yazin amatör birer arkeologa dönüsüyor. Onlarla siradan bir köylüyle konustugunuz gibi tarlada ektikleri domateslerden degil, Helenistik dönemden, Bizans kalintilarindan, sikkelerden, heykellerden bahsetmek zorunda kali-yorsunuz. Hemen hepsi, Helenis-tik dönem hayrani. Bizans dönemi kalintilardan bahsederken agiz burun büküyorlar. Arkeolojik kazilarda toprak altinda ne oldugu bilinmedigi için, kalintiya ilk darbe çogu zaman kazmaci isçilerden geliyor. Usta olmayan bir kazma, sert bir dar-beyle çok önemli bir tarihi esere zarar verebilecegi için bu kisilerin önemi büyük. Kazi baskani Serdar Aybek, artik konusunda uzmanlasmis kazmacilar için “Sanki kokusunu aliyorlar” derken, bir baska isçi için, “Amatör bir arke-olog sanki. Seramikleri dönemine göre ayirir, tecrübesiz arkeoloji ögrencisine yol gösterir” diyor.

BABADAN OGULA GEÇIYOR
KAZILARDA 20 yila yakin çali-san isçilerin artik ikinci kusak çocuklari da görev yapiyor. Meselâ kazievinde asçilik yapan Vasfiye Usta’nin kizi iki yasindan beri kazi alaninda büyüdügü için, seramikleri yikama isinde uzmanlasmis. Kazievinin temizligini üstlenen Fatma Yetim, yillarca tarihi eserleri yikama isinde çalismis. Tarihi eserlerle hepsi o kadar içiçe geçmis ki, “Artik tarihle ilgili belgeseller izlemeyi çok seviyoruz” diyorlar.Kazi alanina staja gelen arkeoloji 3. sinif ögrencisi Merve Güzel, seramikler konusunda uzmanlasmis köylülerden Muammer Balci için bakin neler söylüyor: “Mozaigin üstü nasil açilir, kenarlari nasil doldurulur hep o bana yar-dimci oldu. Malzemeleri tanitti. Mozaige zarar verebilecegimi düsünüp çekindigimde, beni mo-tive edip devam etmem için yü-reklendirdi. Bizim bilgilerimiz teorik ama burada pratigin teoriyi nasil geçebildigini gördüm.”Arkeolog Yesim Ulas ise, “Sikkeleri bulmakta bize çok yardimci oluyorlar. Balci’yla mozaiklerin korunmasi üzerine çalistim. Alçi siva yapmayi ögrendim. Ilginç bir sekilde, antik dönemde kullanilan alçiyi bugünkü malzemelerle uyarlayarak bir siva elde ediyor ve biz onlari mozaiklerin çikan yerlerine sürüyoruz. Alçiyi sivamayi ögrendim” diyor.

BIZANS, ROMA, HELENISTIK HEPSININ DÖNEMINI AYIRIRIM
Muammer Balci (50): Köyde çiftçilik yapiyordum, kahvede çalisiyordum. 20 yildir kazilarda çalisiyorum. Hocalarimiz buldugumuz seylerle ilgili bize hep bilgi verdi. Sonra yavas yavas neyin ne oldugunu ögrendik. Çi-kan malzemeyi hemen anlarim. Heykel, seramik, mozaik çikar onlari incelerim. Bizans, Roma, Helenistik hepsini çagina göre ayiririm. Ama bana sorarsaniz Helenistik parçalar daha güzel. Parasi, sikkesi muhtesem güzellikte. O yüzden Helenistik bir kalinti bulundugunda çok seviniyorum. Bizans çiktiginda pek önemsemiyorum. Toprak altindan gelecek parça kendini belli ediyor. Kazdigin zaman üst tabakada Bizans seramigi var, biraz daha indiginde parçanin dönemi degisiyor. Simdi yeni gelen arkeoloji ögrencilerine yardimci oluyoruz. Onlar kitaptan okuyor, biz kazarak ögreniyoruz. “Projektör gibi gözün, altin parmaklarin var” diyorlar bana. Tiyatro ve hamamda ortaya çikardigimiz heykeller beni çok heyecanlandirdi. Anilarimi yazmaya niyetlendim ama uzun bir sey olacak diye vazgeç-tim.

KAZMANIN UCUNDA BILGISAYAR VAR DIYEREK TAKILIYORLAR
Recep Canbaz (51): Kazilarin ilk basladigi günden bu yana kazma isi yapiyorum. Ilk kazmayi vurdu-gumuzda dört metre asagi inmistik, orada tiyatro oldugunu düsünüyorduk. “Vazgeçelim yok galiba” dediler, ben israr ettim ve antik tiyatroyu bulduk. Hatta buldugumuz ilk koltuga ben oturmustum. Hani bir yerde petrol çikinca sevinilir ya, ben de iste öyle sevinmistim. Hocalarimiz bize adim adim nelere dikkat etmemiz gerektigini ögretti. Kazmayi bir kere vurur, sonra ufak ufak kazirim. Sakip Sabanci, buraya verdigim emekler için bana plaket vermisti. Çikan kalintilarin Bizans mi, Helenistik dönem mi oldugunu bilirim. Bütün taslari hissederim. Hocalarim, “Senin kazmanin ucunda bilgisayar var” diyerek bana takiliyorlar.

BIZANS PARALARI YARAMAZ OLUYOR
Recep Karana (68): 15 yildir kazilarda çalisiyorum. Mozaik ve sikke çikarsa çok mutlu oluyorum. Kazi çok neseli oluyor, bir seyden süphelendin mi çok zevk aliyorum. Bizans paralari yaramaz oluyor, çukur oluyor ortasi. Kisin ölen olursa mezar kazarim, dügün olursa davetiye dagitirim. Akropolde bir ara çok mezar çikmaya baslamisti, fena oluyordum.

KAZMAYI HER VURDUGUNDA KALBIM ÇARPIYOR
Muzaffer Tascan (47): Köyde tarlalarda toprak atiyordum. 13 yil-dir kazida çalisiyorum. Her kazmayi vurdugumda kalbim çarpi-yor. Paldur küldür kazmayi vurmakla olmuyor. Ince hesaplar ya-piyorum. Bir gün kazi yaparken ögrenciler, “Abi tabana geldik dur artik kazma” dediler ama ben karincalarin yukari dogru çik-maya basladigini görünce, “Devam edecegim, baksaniza karin-calar asagidan yukari dogru çikmaya devam ediyorsa, demek ki daha bosluk var kazabiliriz” deyip devam ettim. Yazin üç dört ay kazma isinde çalisiyorum, kisin da buranin bekçiligini yapiyorum.