YIL 1937. Firat Nehri, Seytan Köprüsü denen mevkide bir köprü yapilmis. Köprünün basinda bir karakol. Karakolda da otuz üç askerimiz var. Askerlerin basinda Ismail Hakki adinda bir yedek tegmen.
Köprüye Dersimliler bir baskin düzenliyor. Baskinda karakolu yakiyorlar ve otuz üç askerimiz de sehit ediliyor.
Iste olay, Dersim Isyani’nin baslamasidir.
ATATURK olayla ilgileniyor ve ilgililere kesin talimat veriyor:
“Bu meseleyi kökünden hallediniz.”
Isyancilar Seyit Riza ve çevresi yakalanir. Mahkemeleri sürüyor. Iste bu sirada ATATURK Diyarbakir’daki Murat Suyu üzerinde yeni yapilan Singeç Köprüsü’nü açmaya gidecek, Elazig’a gelecek. Karayolu ile Singeç Köprüsü’ne geçecek.
1937 yilinda resmi tatil günü, cumartesi ögleden sonra. ATATURK pazartesi günü Elazig’a gelecek. Bizden istenenler “asilacaklar asilsin” ve is isten geçmis olsun.
Savciya gittim. Savci Hatemi Senihi Bey. Durumu kendisine anlattim. Bu konuda Adalet Bakanligindan da sifre aldigini, ama mahkemelerin cumartesi tatil oldugunu, tatilde ise sonuç almanin mümkün bulunmadigini bana bildirdi. Ve ekledi; “Ben de mahkemeleri etkileyemem.”
Oysa biz mahkemenin kararini ATATURK gelmeden evvel vermesini ve geldiginde Seyit Riza meselesinin kapanmis olmasini istiyorduk. Ben bunu halletmek için buraya gönderilmistim.
Savci yardimcisi hukuktan sinif arkadasim. Bana “Sen valiye söyle bu savci rapor alsin gitsin, ben senin istedigini yaparim” dedi.
Biz mahkemenin tatil günü islemesini ve alinacak sonucun infazini istiyorduk. Savci rapor aldi. Arkadasim vekil olarak savcinin yerine geçti.
Mahkeme hâkimini evinde buldum. Gittigimde mahkemenin aldigi karari yaziyordu. Hâkimle konustuk. Kendisi karari daktiloya çektirmekle mesguldü. Devir, CHP devri. Herkes çekiniyor. Hâkim bana “Cumartesi mahkeme toplanmaz, ancak pazartesi günü mahkemeyi toplar, karari veririz. Sali günü de idam hükümlerini yerine getiririz” dedi.
O zamanlar dördüncü bölgede temyiz hakki yok.
Abdullah Pasa, sikiyönetim kumandani olarak karari tasdik edecek. O da “Yukaridaki karar tasdik olunur” demis, basmis bos kâgida imzayi. Yukariya “Abdullah Pasa’nin idami” diye yazsaniz kendisi asilacak.
Hâkime dedik ki; “Bu dediginiz gün ATATURK geliyor. Maksat hasil olmuyor ki.”
Hâkim “Baskaca bir sey yapilamaz” diyerek kestirdi atti. Ben de kendilerine sordum; “Siz saat 17.00’dan sonra davaya devam ettiginiz olmuyor mu?”
“Ooo, çok oluyor. Gün oluyor, dokuzlara, onlara kadar çalisiyoruz” cevabini verdi.
– Eee sondan bes saat ihlal ediyorsunuz da bastan bes saat ihlal etseniz olmuyor mu? Yani Pazar aksami sahurdan sonra mahkemeyi açariz. Pazartesi günü 00.24’den basliyor, dedim.
Gece 12.00’de hapishaneye gittik. Saniklari aldik.
Mahkemenin 72 sanigi var. 27 sinin idami istenmis. Mahkeme karari açiklandi. Yedi kisi ölüm cezasina çarptirilmisti.
Biz Seyit Riza’yi aldik. Jandarma karakolunun yanindaki meydana getirdik. Seyit Riza bana döndü; “Sen Ankara’dan beni asmak için mi geldin?”. Bakistik. Ilk kez idam edilecek bir insanla yüz yüze geliyorum. Bana güldü. Seyit Riza’yi meydana çikardik. Hava soguktu ve etrafta kimseler yoktu. Ama Seyit Riza meydan insan doluymus gibi sessizlige ve bosluga hitap etti; “Evladi Kerbelayih. Bihatayih. Ayiptir. Zulûmdür. Cinayettir” dedi.
Benim tüylerim diken diken oldu. Bu yasli adam rap-rap yürüdü. Çingene cellati itti. Ipi boynuna geçirdi. Sandalyeye ayagi ile tekme vurdu, infazi gerçeklestirdi.
Oglu yasinda bir subayi öldürecek kadar kati yürekli olan insanin bu mukadder akibetine acimak zor. Ama ihtiyarin bu cesaretini takdir etmekten kendimi alamadim…”
Yukarida size aktardigim bu yazi, sayin rahmetli IHSAN SABRI ÇAGLAYANGIL’in “ANILARIM” adli kitabindan bir bölümdü. Bizatihi canli olarak olaylari yasamis. Adalet mekanizmasinin isleyisinin tartisildigi günümüzde, bu bölümü sizlerle paylasmak istedim.
Saygilarimla…