­TOR­BA­LI­LI Ye­rel Ta­rih­çi Ya­sin Ka­yis, yap­ti­gi bir­bi­rin­den il­ginç aras­tir­ma­lar­la il­çe­nin ya­kin ta­ri­hi­ni ay­din­lat­ma­ya de­vam edi­yor. Ka­yis, son ola­rak ün­lü In­gi­liz ya­zar ve aras­tir­ma­ci Ar­nold J. Toyn­be­e’­nin Te­pe­köy­’e gel­di­gi­ni tes­pit et­ti. In­gil­te­re’­de ku­ru­lan Yu­nan Uni­ver­si­te­si’n­de gö­rev­li olan ve bir ga­ze­te ta­ra­fin­dan I. Dün­ya Sa­va­si si­ra­sin­da Yu­nan is­ga­li­ni ya­kin­dan gör­mek için Tür­ki­ye’­ye gön­de­ri­len Ar­nold J. Toyn­be­e, bir sü­re Te­pe­köy Çift­li­gi’n­de ko­nak­la­di. Yap­ti­gi aras­tir­ma­lar­da, Yu­na­nis­tan­’in Tor­ba­li ve çev­re­sin­de­ki ve­rim­li top­rak­la­ri is­le­mek is­te­di­gi ög­re­nil­di. Bu kap­sam­da, il­çe­ye 2 adet trak­tör ge­tir­ti­lir­ken, Türk ve Rum çift­çi­le­re ise egi­tim­ler ve­ri­li­yor­du. Yu­nan­li­la­rin Tor­ba­li’­yi ta­rim po­tan­si­ye­li yük­sek bir böl­ge ola­rak gör­dü­gü­nü söy­le­yen Ya­sin Ka­yis: “Bu böl­ge­de­ki ara­zi­yi is­le­mek is­ti­yor­lar­di. Bu yüz­den ta­mir­ha­ne açil­di, 2 trak­tör ge­ti­ril­di ve se­mi­ner sa­lo­nu ku­rul­du” di­ye ko­nus­tu.

­TURK DUS­MA­NIY­DI, TURK DOS­TU OL­DU
­I.­DUN­YA Sa­va­si’n­da In­gi­liz Sa­vas Ba­kan­li­gi pro­pa­gan­da bü­ro­sun­da gö­rev ya­pan Ar­nold J. Toyn­be­e, Tür­ki­ye kar­si­ti pro­pa­gan­da ça­lis­ma­la­ri­na da im­za at­mis­ti. 1920 yi­lin­da Lond­ra Uni­ver­si­te­si’n­de­ki kür­sü­sün­den izin ala­rak Yu­na­nis­tan ve Ana­do­lu yol­cu­lu­gu­na çi­kan ün­lü ta­rih­çi­nin ye­ni gö­re­vi Manc­hes­ter Gu­ar­di­an ga­ze­te­si adi­na Türk­Yu­nan sa­va­si­ni ye­rin­de in­ce­le­mek­ti. Bir “Türk Düs­ma­ni” ola­rak Ati­na’­dan bas­la­di­gi yol­cu­lu­gu­nun bir bö­lü­mün­de Ba­ti Ana­do­lu’­yu da do­las­mis, Yu­nan is­ga­li al­tin­da­ki yer­le­ri ve ya­pi­lan­la­ri gör­dük­ten son­ra “Türk Dos­tu” ola­rak ül­ke­si­ne ge­ri dön­müs­tü.

T­RAK­TÖR­LU TA­RI­MA GE­ÇIL­MEK IS­TE­NI­YOR­DU
­SE­YA­HA­TI es­na­sin­da 1921 Su­ba­tin­da Tor­ba­li’­ya ug­ra­yan Toyn­be­e, Yu­nan­li­la­rin Te­pe­köy Çift­li­gi’n­de­ki uy­gu­la­ma­la­ri­ni da ye­rin­de gör­dü. Iz­mir ha­va­li­si­nin Yu­nan­li Yük­sek Ko­mi­se­ri Sterg­hi­a­dis­’in ata­di­gi Yu­nan­li çift­lik yö­ne­ti­ci­nin ver­di­gi bil­gi­le­re gö­re; Sul­tan Ab­dül­ha­mid­’e ait çift­lik, 1908’­de­ki II. Mes­ru­ti­yet­’in ar­din­dan dev­let ha­zi­ne­si­ne dev­re­dil­mis ve yag­ma­la­na­rak ha­rap edil­me­si­ne göz yu­mul­mus­tu. Yu­nan­li yö­ne­ti­ci çift­lik­te­ki gö­re­vi­ne bas­la­di­gin­da çift­lik evi ba­kim­siz­lik­tan ha­rap ol­mus, si­gir ahir­la­ri ag­zi­na ka­dar hay­van pis­li­giy­le dol­mus, ku­sü­zü­mü as­ma­la­ri za­ma­nin­da bu­dan­ma­di­gi için gö­rün­mez ha­le gel­mis ve in­cir agaç­la­ri yoz­las­ma­ya bi­ra­kil­mis­ti. Av­ru­pa’­da zi­ra­at üze­ri­ne tah­sil yap­mis olan Yu­nan­li yö­ne­ti­ci Te­pe­köy­’e ge­lir­ken ya­nin­da iki ta­ne de es­ki trak­tör ge­tir­mis, çift­li­gi bir egi­tim mer­ke­zi­ne dö­nüs­tür­mek için ça­lis­ma­la­ra bas­la­mis­ti. Çev­re­de­ki dag­lar­da ya­ba­ni in­cir ve zey­tin agaç­la­ri­ni asi­la­yip mey­ve ve­rir ha­le ge­ti­ren köy­lü­le­re, bu agaç­la­rin mül­ki­ye­ti dev­re­di­li­yor; trak­tör­lü ta­ri­ma ge­çil­me­siy­le bir ki­si­nin yil­da on hek­tar­lik ara­zi­yi tek ba­si­na is­le­ye­bil­me­si plan­la­ni­yor­du.

­TURK VE RUM ÇIFT­ÇI­LE­RE EGI­TIM
­TE­PE­KÖY at ya­ris­la­ri için ya­pil­mis olan bi­na Yu­nan­li­lar ta­ra­fin­dan se­mi­ner sa­lo­nu ve mo­tor ba­kim atöl­ye­si­ne dö­nüs­tü­rül­müs­tü. Çift­lik yö­ne­ti­ci­si­nin es­li­gin­de, bi­na­nin te­ra­sin­dan, göz ala­bil­di­gi­ne uza­nan çift­lik ara­zi­si­ni sey­re­den Toyn­be­e, bu ara­zi­nin çe­sit­li ürün­ler ye­tis­tir­mek için son de­re­ce el­ve­ris­li ol­du­gu ka­na­a­ti­ne var­di. An­cak Toyn­be­e’­nin iz­le­ni­mi­ne gö­re Yu­nan­li­lar için Te­pe­köy­’ün asil öne­mi, bu­ra­nin bir egi­tim ye­ri ola­rak dü­sü­nül­me­sin­den kay­nak­la­ni­yor­du. Yu­nan­li­lar­’a gö­re bu ör­nek çift­lik sa­ye­sin­de Türk ve Rum köy­lü­le­ri Iz­mir ve ha­va­li­si­nin zi­rai zen­gin­lik­le­rin­den ya­rar­lan­ma­yi ög­re­ne­cek­ler­di. Yu­nan­li­lar Te­pe­köy’­de ça­ka­cak­la­ri ki­vil­cim­la, Ana­do­lu’­nun ta­ma­min­da bir ta­rim­sal dö­nü­süm yap­ma­yi plan­li­yor­lar­di.