Yarım kalan ilişkiler bir sonuca varmadığı ve doyum noktasına ulaşmadığı için, zihnimizin bir köşesinde sürekli hatırlayıp durduğumuz, zihnimizi oldukça meşgul eden bir konudur. Bu temelinde yarım kalmış ve tamamlanmamış duygu hissi psikolojide “zeigarnik etkisi” olarak adlandırılır. Peki nasıl ortaya çıkmış bu derseniz, bunun ilginç bir hikayesi olduğunu söyleyebilirim; 1920’lerde bir grup psikolog Berlin’de bir restorana yemeğe giderler. Tuhaf hareketleri olan bir garson siparişleri almaya gelir ve siparişlerin hiçbirini kağıda yazmaz. Gruptaki tüm psikologlar yemeklerini yedikten sonra restorandan ayrılır, ancak Rus psikolog Bluma Wilfona Zeigarnik garsonun bütün siparişleri nasıl aklında tutabildiğini merak ederek garsonla konuşmak için restorana geri döner. Garsona tüm siparişleri kağıt kalem kullanmadan nasıl aklında tutabildiğini sorar fakat ilginçtir ki garson değil Zeigarnik’i, az önce restoranda bulunan psikolog grubunu bile hatırlayamaz. Garson müşterilerin siparişlerini aklına yazdığını ve yemekleri masaya getirdikten sonra her şeyin aklından siliniverdiğini söyler. Bunun üzerinde Zeigarnik daha sonra bu durumla ilgili araştırma ve deneyler yapar. Deneyler sonucunda bitirilmemiş, sonlandırılmamış işlerin zihni meşgul ettiği ve iş bittikten sonra zihnin bu meşguliyetten kendini kurtardığı sonucuna varır. Zeigarnik etkisi yarıda bırakılan şeylerin sürekli akla takılması, yarım kalan şeyleri neden unutamıyoruz sorusunun da bilimsel cevabıdır aslında. Bu nedenle evliliğe evrilmiş ilişkilerin, aşkların zeigarnik etkisi yoktur. Çünkü doyuma ve sonuca ulaşılmıştır, yarım kalan aşklarda ise durum tam tersi olduğu için zeigarnik etkisi çoktur ve zihnimizi sürekli canlı tutar, bilincimizi tetikler. Sonuca ve doyuma ulaşılmamış her duygu ve her davranış nevrotik bir hal alır, soyuma ulaşmamış olmasından kaynaklı sürekli arayış içinde olur. Zihin ve bilinç bu yaşanmamış ve yarım kalmış duyguyu sürekli canlı tutar. Yarım kalmış aşklar zeigarnik etkisi için yalnızca bir örnek, bu konu elbette ki yarım kalmış aşklarla sınırlı değil. Farklı örneklere değinecek olursak; bir şarkının dilinize dolanmasının sebebi de zeigarnik etkisidir, şarkıyı bir türlü tamamlayamadığınız için beyniniz sürekli onunla meşgul oluyor ve bundan kurtulmanın yolu şarkının sonunu getirmektir. Bir yakınını kaybeden insanların, vefat eden kişinin bedenine ulaşamadıklarında yaşadıkları eksiklik duygusu da zeigarnik etkisine bir örnektir. Televizyon kullanımında da sıkça karşılaştığımız bir durum olduğunu söyleyebilirim. Nasıl mı? Dizilerin son sahnelerinin şaşırtıcı, yarım kalmış veya sonucu belirsiz bir şekilde bitmesi hiçbir zaman tesadüf değildir. Sonraki hafta sonucu görmek için diziyi açmanızı garantilemek adına televizyon sektörünün başvurduğu bir yoldur, çünkü son sahne aklınıza takılmıştır ve zihninizi meşgul etmeye devam etmektedir, dizilerin fragmanları veya izlediğiniz bir yarışmanın tam sona yaklaşırken reklama girmesi de birer örnektir. Burada yapılan şey aslında kişide merak uyandırmak ve yarım kalmışlığın etkisi içinde insanların hikayenin tamamına odaklanmasını sağlamaktır. Bunların zeigarnik etkisiyle yaratılmış pazarlama yaklaşımları olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca Zeigarnik öğrencilerin, özellikle de çocukların ders çalışırken sık molalar vermesi halinde daha çok şey hatırlayabileceklerini ve daha verimli olacağını öne sürmektedir. Bu örnekleri kısaca toparlayacak olursam, zeigarnik etkisi hakkındaki araştırmaların insan beyninin bir işe başladığında onu yarım bırakmak yerine işi bitirmeye daha çok eğilimli olduğunu ortaya koyduğunu söyleyebilirim.

Zeigarnik etkisinden nasıl kurtuluruz?

Zeigarnik etkisi bize ertelemekten kurtulmak için tek silahımızın o işe bir yerden başlamak olduğunu öğretir. Zorlandığınız bir işe kolay olan kısımdan başlamak her zaman için daha doğru bir seçimdir. Kolay kısımlardan başladığınızda, o zorlu işin bir kısmının üstesinden gelmiş olmanın içinizde “madem başladım, bitireyim” dürtüsünü yarattığını ve başladıktan sonra gerisinin geldiğini göreceksiniz. Bu dürtü sizi işi bitirmeye teşvik eder. Ertelemek yerine vakit kaybetmeden işe koyulur ve işi bitirirseniz zeigarnik etkisinden de kurtulursunuz. Bu durum sadece iş hayatı için değil, akademik hayat için de geçerlidir. Bir öğrenci ödevini, tezini tamamlamazsa aklı hep yarım kalmış ödevinde veya tezinde kalacaktır. Yani zeigarnik etkisinde kalacaktır, bundan kurtulmanın tek yolu o ödevi tamamlamak ve sonlandırmaktır.

Psikolog Yaren Dağhan

yarendaghan@hotmail.com