DUN Köy Enstitülerinin kurulus yil dönümüydü. 17 Nisan 1940. Atatürk döneminde cumhuriyet tarihimizin en yüksek büyüme hizini yakalamamiza ragmen egitim konusunda eksiklerimiz oldugu gerçegini göz ardi edemeyiz. Bu eksiklik köy enstitülerimiz ile giderilmeye çalisilmistir.
Anadolu’muz okulsuz ve ögretmensizdir. Bu gerçek göz önüne alinarak Ismet Inönü’nün himayesinde MEB Bakani Hasan Ali Yücel tarafindan Ismet Hakki Tonguç’un çabalariyla ilkokul mezunu köy çocuklarinin bu okullarda yetistirildikten sonra yeniden köylere gidip ögretmen olarak çalismalari düsüncesiyle kurulmustur.
Cumhuriyetimizin ilk yillarinda okuma yazma oraninin yüzde 5 civarinda oldugu ve nüfusumuzun yüzde 80’inin köylerde yasadigi düsünülürse, köye göre ögretmen fikrinin önemi daha iyi anlasilir.
***
Köy Enstitüleri; “is için, is içinde egitim” ilkesine bagli kalarak uygulamali egitimi esas almistir. Bu okullarda okuyanlarin anilarina da rastlanmaktadir. “Fizik dersindeydik. Okulumuzun bulundugu yer bir dag etegiydi. Karsi dagin yamacindaki pinarin basina gittik. Ögretmenimiz; “Çocuklar, bu su okulumuzun bulundugu dag yamacina çikar mi?” diye sordu. Hepimiz sasirdik. Bir tepeden digerine su nasil çiksin? Sonra kanallari kazdik içine künkler dösedik. Okul önüne yapilan çesmelere bagladik. Kaynagin suyu künklere akitilinca çesmelerimizden sular akmaya basladi. Hepimiz çesme basindaydik. Ögretmenimiz orada bize bilesik kaplar kanununu anlatti. Yasayarak, yaparak ögreniyorduk”
***
Köy Enstitüleri; “Egitim üretim içindir” ilkesinden yola çikilarak egitim veren okullardi. 194046 yillari arasinda 15 bin dekar verimsiz araziyi tarima elverisli hale getirmistir. Anadolu bozkirlarina 750 bin fidan dikilmis, bin iki yüz dönüm bag yaninda binlerce büyük ve küçükbas hayvan yetistirilmistir. 150 büyük insaat, 60 islik, 210 ögretmen evi, 20 uygulanmali okul, 36 ambar ve depo, yüz kilometre yol, 3 balikhane yapilmistir. Ögretmenler, ögrenciler birliktelik, katilim ve yetkiyi yasayarak ögrenmisler ve yarinlara hazirlanmislardir. Köy Enstitüleri; kapatildigi 1954 yilina kadar 1308 bayan, 15943 erkek köy ögretmeni yetistirmistir.
Normal dersler disinda sanat, kültür, ziraat ve teknik derslerin agirlikli oldugu bu okullar döneminde bati klasiklerinden binlerce eser dilimize çevrilmistir. Tiyatro, müzik, resim vb. sanat dallarinda da uygulamali egitim gerçeklestirilmistir. Halk ozanimiz Asik Veysel de bu okullarda saz egitmenligi yapmis ve piyano dahil tüm yayli ve üflemeli sazlarin ögretimi gerçeklestirilmistir. Ulkemizin, Anadolu’muz insaninin batiya açildigi, Anadolu aydinlanmasinin basladigi günler köy enstitüleri dönemidir.
Talip Apaydin, Fakir Baykurt, Mahmut Makal, Mehmet Basaran, Umit Kaftancioglu, Dursun Akçam gibi önemli yazarlarimiz bu okullarda yetismislerdir. Yirmi bir köy enstitümüzden; Ortaklar, Savastepe, Ivriz ve Hasanoglan’i gördüm. Geçmisin aydinlik yüzü yansiyordu, Anadolu’ya köy çocuklarinin eli degmisti. Birakmadilar. Günümüzde egitim sistemi tartisiliyor. Arayis içinde olanlara önerilecek bir egitim sistemi. Birçok ülke alip uyguladi. Çagimizin en ileri egitim modeliydi. Cumhuriyetin egitim projesinin en aydinlik dönemiydi. Ancak 1954’te, çok kisa sürede önünün kesildigi görülmektedir. Yazik olan bir sistem. 17 Nisan 1940’larda baslamisti. 17 Nisan köy Enstitülerinin kurulus günüydü.
***
ÇYDD kurucusu sevgili Türkan Saylan’i saygiyla anarken ilçemiz Çagdas Yasam Destekleme Dernegi (ÇYDD) yöneticilerinin çalismalarindan ötürü kutluyorum. Son etkinliklerinde ilçemizi Gazeteci Yazar Can Atakli ile bulusturdular. Söylesi iki saati askin sürdü. Cumhuriyetimizin kurulusundan günümüze siyasal gelismeler ve sonuçlarindan söz etti Atakli. Bir aydin sorumlulugu bilinciyle olanlardan olabilecekleri sezdirmeye çalisti, aydin tanimina uygun olarak.
ÇYDD Torbali Subesi Baskani, arkadasim Tanzer Bogan ile önceden görüstük. Torbali Gazeteciler Cemiyeti (TGC) adina hos geldiniz diyerek bir çiçek sunmak istedigimizi söyledik. Bunun söylesi sonunda verilmesinin uygun olacagini kararlastirdik. TGC Baskani arkadasim Mehmet Ergün’ün saygideger esi ciddi bir rahatsizlik geçirmisti. Esini yogun bakimdan çikaracagini gecikerek de olsa söylesiye katilacagini belirtmisti. Öyle de oldu. Geç de olsa söylesiye katildi. Önceden belirlendigi gibi TGC adina tesekkür edip çiçegimizi sunmak söylesi sonunda gerçeklesti. Sevgili Ibrahim Kaya’nin; “TGC Baskani Ergün, Can Atakli’yi kapida karsilamasi gerekirken bir saat on dakika geç geldi ve erken ayrildi.” Sözlerini yadirgadim. Kendisini anlamis degilim. Sorsaydi açikardik. Böylesi bir gafi da engellemis olurduk. Garipsedim. Iyi bir söylesi dinledik, ilgi de çok yogundu. ÇYDD’nin bu çalismalari diger STÖ’ne de örnek olsun diliyorum, bu tür etkinliklerin devamini diliyorum. Hosça kalin.