KENTLERIN kalbi meydanlarda atar; sokak ve bulvarlarda yürür; yesil alanlariyla soluklanir; geçmisiyle yasar kentler… Geçmisin eserleri o kentin bellegidir. Bu eski eserler yikilmaya terk edilir ya da yikilirsa, kentin tarihi silinir. Selçuk’-ta Artemis Tapinagi, Isa Bey Camii; Bodrum’da Mozoleum; Çanakkale’mizde Abide; Paris’te Ey-fel Kulesi vb. nasilsa Torbali’mizda da Metro-polis Antik Kenti, Tren Istasyonlari, Eski Asker-lik Subesi, Kütüphane Binasi ve Hara Binasi ilçemizin bellegidir.
***
Tarihi tarih siler derlerse de inanmayin. Tarihin ayak izleri o kadar büyük ve kalicidir ki kolay si-linmez. Yine de yasanmis tarihi ögretmenler bilir, yasanacak tarihi ögrenciler. Haa ögrenciler he-men sevinmesinler. Çünkü arkalarindan yeni ög-renciler geliyor. Çünkü biz de dünün ögrencisiy-dik; yasanacak tarihi biliyorduk. Tarihi çogumu-zun gözünde ve belleginde sevimsiz kilan da, belki onun bu sürekliligidir. Ve hepimiz yasami-mizda tarih sinavina girer ve geçeriz. Isterseniz Torbali adinin nereden geldigi konusundaki tarihi menkibeleri bir arastirin.
***
Gazi Çamligi ve Koruluk, bu kentin akcigerleri-dir, kimi kesilmis bes-alti yüz yillik ulu çinarlari, mese palamutlarindan, yüz elli-iki yüz yasindaki çam agaçlarindan olusur bu akcigerler…
45-50 yil öncesine kadar içinden dereler akan, bag damlalari önünde soguk suyla dolu kuyulari, tulumbalari bulunan yesil Torbali… Yol kenarla-rinda yüzeyde kaynayan pinarlari, artezyen yapip kendiliginden akan yeralti sulari ve yaz-kis yem-yesil akan Çevlik (Moskof) ve Fetrek çaylarinda balik tuttugunuzu düsleyin…
***
Çamlik’ta bizim kusagin da yetistigi bir hara var-di. Yarisatlari, katirlar ve birkaç esegin bakimini üstlenmis seyisler yasardi. Çamlik’in güneybati kösesinde. Sonralari bosaltildi; terkedildi; yikil-maya yüz tutmustu… Oysa Sultan Abdülha-mit’in Av kösküydü bu tas bina. Gençler bilmez ama simdiki hükümet binasinin oldugu yerde iki katli ahsap binanin “Hükümet Binasi” olarak islevini sürdürdügü dönemleri ben de animsarim. Keske bu iki katli kösk bugünlere dek yasatilsay-di. Sultan Abdülhamit’in bu yazlik köskünde Sair Piyer Loti’nin de konuk oldugu bu ahsap kösk ne kadar büyük ve güzel görünürdü bana…
***
Çamlik’in içindeki bu eski bina restore edilerek, Hipodrum Cafeterya’ya dönüstürülmüs. Sevin-dim; açilisinda da oradaydim. Binanin 1890’li yillarda yapildigi kanisindayim.
Binanin niçin hara olduguna gelince; bu konuyu bir alintiyla anlatmak istiyorum: “O yillarda Iz-mir’de Levantenler (yakin dogulu olup da Avru-pali gibi yasayan Hiristiyanlar) de yasardi. Evli-yazade Ailesi ve Giraud Ailesi’nin ticarî iliskile-ri Haci Mehmet Efendi’nin ölümünden sonra da devam etti. (Oglu) Evliyazade Refik’in Giraud Ailesi’yle iliskileri de salt ticari degildi. Ortak tutkulari at sporu ve at yarislariydi! Ya-rislar ilkbahar dönemlerinde düzenlenirdi. Fes-tival havasinda geçen yarislara büyük önem verilirdi. Yaris günü konuklar, sabahin erken saatlerinde en sik kiyafetleriyle yaris alanina gelirlerdi. Özellikle Levanten kadinlarinin sik sapkalari günlerce konusulurdu. Evliyazade Refik’in iki basarisi, Izmirliler’e, Levanten ka-dinlarin sikligini unutturdu. Birinci basari: Giraud Ailesi’nin üç ferdi ile birlikte Torbali’-nin Tepeköy mevkiinde bir yaris sahasi kur-dugu için II. Abdülhamit tarafindan bir nisanla ödüllendirildi.” (Soner Yalçin – EFENDI S-51) Hara binasi bu ihtiyaçtan dogmus olsa gerekir. Pamukyazi’daki Hara’ya ait 300 dekara yakin otlaklar düne kadar köy merasi olarak kullanildi.
***
Kentlerin yollari, bulvarlari, altyapisi, park ve bahçeleri, hatta metrosu ne kadar önemliyse tari-hi degerlerin ortaya çikarilmasi da o kadar gerek-lidir. Hipodrom binasinin restorasyonu yerinde bir is. Tarihe tarihsel eserlere duyarli yani ve geç-misin gerçekligini yansitmasi açisindan ilçemiz belleginin olusmasina katki sunacak bir çalisma. Fiskiyeli havuz ve seyis evlerinin olmamasi bir eksiklik sayilir mi? Alman kardes kentimizin bahçe mimarîsiyle örtüsmese de agaç ve yesil-likler içinde uyumlu bir peyzaj olusmus.
***
Kir Kahvesi’ni içime sindirememistim. Yaninda yapilan simetrik, geometrik çatilarin yagmur aki-mina göre sekillenmesi de dip dibe olmasi da bu iki yapiyi tezat görmemize neden oluyor. Kir Kahvesi ile ilgili o zamanda düsüncelerimi yaz-mistim. Kir Kahvesi, bir “Egreti Gelin” yeni yetme bir “Asüfte” gibi göründü bana, her za-man. Oysa eski Hara binasi; gençligin güzelligi dillere destan yaslaninca terk edilmis bir “Valide sultan” bir imparatoriçe gibi hüzünlü ve küskün çamligimizin kösesinde duruyordu. Sanki bu terk edilmisligin acisiyla için için agliyormus gibi ge-lirdi bana.
O geçmisin Torbali’sinin güzel bir mekâniydi. Hara Binasi restore edilince; takip takistirdiktan sonra tüm kostakligiyla, gencecik bir kraliçe e-dasini ve güzelligi takinarak ortaya çikiverdi. Nasil da yakismis haspaya bu kostaklik… Torba-li’da yaklasik 120 yil sonra yeniden hayat bul-manin keyfini sürüyor. Görmek gerekir. Emegi geçenleri kutluyorum.
Hosçakalin, dostçakalin.